فرهنگ کودک سالاری، بیماری نازپروردگی
کودکان امروز به خاطر برخوردار بودن از حداکثر مواهب زندگی، رفته رفته به انسان هایی لوس، نازپرورده و از خودراضی تبدیل می شوند. به نظر برخی از روانشناسان، این روزها، شمار کودکان ثروتمند و در عین حال تهی دست، رو به فزونی نهاده است. این گونه کودکان هیچ چهره اجتماعی مثبتی ندارند و از کمبود ارتباط با دیگر همسن و سالان خود رنج می برند. در حال حاضر، والدین و دست اندرکاران امور تعلیم و تربیت، در اندیشة یافتن راه حل هایی برای جلوگیری از افتادن کودکان به دام نازپروردگی هستند.
این روزها دیدن صحنه هایی از قبیل بستن بند کفش پسری ده، دوازده ساله توسط مادر پنجاه ساله اش پدیده ای نادر نیست. این مادران به گونه ای عمل می کنند که گویا کنیز فرزندان خود هستند، آن هم برای همیشه. آنچه در ابتدا پدران و مادران را تا این حد در خدمت فرزندانشان قرار می دهد، چیزی نیست جز شیرینی ذاتی بچه ها؛ امّا خیلی زود، والدین به این امر پی می برند که بچه های آنها به انسان هایی بی دست و پا تبدیل شده اند، زیرا تاکنون همة کارها را پدر و مادر برای آنها انجام داده اند.
خانم پترا زگر که گزارش مستندی دربارة مشکلات تربیتی و فرهنگی کودکان تهیه کرده است، خود شاهد بوده است که چگونه یک پسر شیرین چهار ساله، در یک لحظه از یک فرشته به یک پسرک شرور تبدیل شد. ماتیاس کوچولو در یک چشم به هم زدن، پای مادرش را با تمام قدرت گاز گرفت، امّا آنچه موجب نگرانی خانم زگر شد، گاز گرفتن ماتیاس نبود، بلکه واکنش مادر او بود. مادر ماتیاس کوچولو به جای عصبانی شدن به گونه ای پسرش را نگاه می کرد که گویی با چشمانش او را تحسین می کند و پیش خودش می گوید: «کوچولوی مامان، تو یک پسر خشن شده ای»! خانم زگر از خود می پرسد اگر این کوچولو بزرگ شود، آیا انتظار ندارد در مقابل خشونت، با تمجید دیگران روبرو شود؟ زیرا پس از گذشت دوران کودکی، نازپروردگی پیامدهای ناهنجار خود را نمایان می سازد. به عنوان مثال یک پسر نوزده ساله که در دوران کودکان خود در ناز و نعمت به سر برده است، چنانچه با شرایط بد اقتصادی روبرو شود، قادر نخواهد بود در مقابل آن ایستادگی کند و از این روست که موارد بی شماری را می بینیم که حتی از پذیرفتن شغل نیز سر باز می زنند.
هیچ کس، با کسانی که به بیماری نازپروردگی و عادت به آن در بزرگسالی روبرو هستند، احساس همدردی نمی کند، بلکه چنین افرادی تنها موجبات خنده دیگران را فراهم می آورند. یکی از خوانندگان معروف، حتی به هنگام شستشوی اتومبیل، دختر سه ساله اش را به کار می گیرد. زیرا او به این امر پی برده است که چه خطراتی در خانواده های متمول در کمین کودکان است. از این رو او می خواهد دخترش را با گوشه هایی از زندگی واقعی آشنا سازد.
همچنین همسر یکی از غول های معروف رسانه ای جهان که یک پزشک است و مدتی در هر سال در یک ایستگاه پزشکی در شهر کلکته به ارائة خدمات بهداشتی و پزشکی به تهی دستان می پردازد، کودکانش را به همراه خود می برد. او می گوید: «من باید به فرزندان خود نشان دهم که ما باید گاهی اوقات، انتظارات خود را محدود کنیم».
البته این کار بسیار ساده ای است که نازپروردگی را تنها مشکل خانواده های ثروتمند و سرشناس قلمداد کرده و از دست کودکان نازپرورده که قادر نیستند خود را با شرایط اجتماعی در میان همسالان خود، وفق دهند، عصبانی شویم، ولی این چارة مشکل نیست.
در ساعات آرام شبانگاهی، هنگامی که کودکان بزرگ و کوچک در بستر خفته اند، هیچ چیز در نظر والدین بدیهی تر از این نیست که باید برای فرزندان خود حد و مرزی قائل شده و در عین حال به آنها توجه نمایند و همچنین آنها را با واقعیات زندگی آشنا سازند، امّا واقعیت به گونه ای دیگر است. ترویج دهندگان مد، تلویزیون و صنایع اسباب بازی سازی، همواره به دنبال جذب مشتریان کوچولوی خود هستند. این کار آن قدر زود هنگام صورت می گیرد که هیچ کس قادر نیست پیش از آن فرزندانش را آماده سازد.
چاره چیست، هنگامی که انواع گوناگون اسباب بازی ها، برنامه های تلویزیونی و برنامه های تفریحی با اوّلین زبان جهانی دوران کودکیـ یعنی همان اصطلاحات شناخته شده در میان کودکان نظیر اه یا اوه ـ فرزندان کوچولوی ما را در مقابل صفحه های تلویزیون میخکوب می کنند؟
آلبرت وونش کارشناس امور تربیتی و مدیر اداره جوانان کاتولیک در شهر نویس، اخیراً کتابی تحت عنوان «دام های نازپروردگی» به رشته تحریر درآورده است. به اعتقاد نویسنده، والدین و کودکان با هم، در این دام گرفتار می آیند. رفاه اجتماعی، پیشرفت سریع تکنولوژی های جدید و فرهنگ کودک پرستی، همه و همه از جمله عواملی است که موجبات نگرانی والدین را فراهم کرده است. عده بسیاری از دست اندرکاران تعلیم و تربیت خود را در برخورد با مشکلات کنونی در ارتباط با تربیت نسل جدید ناتوان می بینند. آنها این احساس را دارند که همواره مرتکب اشتباه می شوند، حتی اگر درست ترین کار را در راستای تربیت کودکان انجام دهند.
دو عامل فشار ناشی از مصرف گرایی و تروریسم بازار، بیش از هر چیز دیگری والدین و کودکان را تحت فشار قرار داده است. میشاییل گرونر و فولکار مالیتسکی، دو روان شناس هامبورگی، بر این اعتقاد هستند که امروزه اجبار به همرنگ شدن با جامعه از هر زمان دیگری بیشتر است. بنابراین کودکان و نوجوانان می بینند اگر تلفن همراه مناسبی نداشته باشند یا لباس هایشان برازنده نباشد، ممکن است از سوی همسالان خود طرد شوند. برای همین است که آنها پدران و مادران خود را تحت فشار قرار می دهند تا تمام امکانات لازم برای حضور در جامعه امروزی را برایشان فراهم آورند.
براساس تحقیقات و نظرسنجی هایی که در آلمان صورت گرفته است، روز به روز بر تمایل کودکان و نوجوانان به مصرف هر چه بیشتر افزوده می شود. به طوری که 56 درصد از سؤال شوندگان اظهار داشته اند که از خرید لذت می برند و به راحتی پول خرج می کنند. در سال جاری، مجموع پول توجیبی بچه های شش تا چهارده سال آلمانی بالغ بر 5/2 میلیارد مارک بوده است.
این در حالی است که کودکان امروزی در مقایسه با قبل، خیلی بیشتر از مظاهر تکنولوژی های جدید و پیشرفت های رایانه ای استفاده می کنند. از حدود 3/7 میلیون نوجوان چهارده تا هفده ساله آلمانی 62 درصد دارای یک دستگاه تلویزیون، بیش از نیمی از آنها یک دستگاه «های فای» و بیش از یک سوم آنها ضبط و پخش ویدیویی دارند. یک پنجم از نوجوانان ده تا سیزده ساله آلمانی دارای رایانه شخصی هستند. کودکانی که از چنین امکاناتی برخوردار هستند، بیش از دیگران در خطر گرفتار شدن در دام «نازپروردگی» قرار دارند. ظاهراً والدین نمی دانند که با این کارها چه آیندة خطرناکی برای فرزندان خود رقم می زنند. آنها تصور می کنند که باید تمام امکانات مورد نیاز کوچولوهایشان را فراهم کنند و به جنبه های دیگر قضیه کاری ندارند.
آقای گرونر می گوید: کودکانی که از تمام مواهب زندگی برخودار بوده اند، از نظر روانی شخصیت تکامل یافته ای ندارند و قادر به غلبه بر مشکلات در آینده نخواهند بود. برخی از کودکان و نوجوانان نیز به سبب آنکه مدت زیادی از وقت خود را پای رایانه های خود سپری می کنند، از نظر رفتاری، شخصیت ناقصی دارند. در واقع، به زحمت می توان تفاوت میان نازپروردن کودکان با تأمین نیازهای واقعی آنها را درک کرد. در این شرایط، کودکان و نوجوانان به دنبال داشتن امکاناتی خاص برای حفظ ظاهر در جامعه هستند.
به گفته روان شناسان سطحی نگری و نگاه به ظاهر افراد، به فرهنگی فراگیر در میان نوجوانان تبدیل شده است. جامعة ما دیگر جامعه ای نیست که در آن مهارت ها و لیاقت افراد در درجه اوّل اهمیت قرار داشته باشد، بلکه آنچه مهم تر می نماید، ظاهر افراد است. بی دلیل نیست که تفاوت های عمده ای را در آرزوهای نوجوانان در مورد شغل آینده در مقایسه با نسل های قبلی شاهد هستیم. امروزه بسیاری از کودکان و نوجوانان مایلند که در آینده، صاحب آژانس مد یا مجری تلویزیون باشند. همچنین بسیاری از دختران جوان دوست دارند، روزی به عنوان مدل در صحنه حاضر شوند. چنین مشاغلی چندان نیازمند توانایی ذهنی و کار فکری نیستند و در عوض از طریق پرداختن به آنها می توان پول قابل توجهی به دست آورد و علاوه بر این، در تلویزیون نیز ظاهر شد. دستیابی به موفقیت های بزرگ در کوتاه مدت و بدون تحمل کمترین زحمتی، به ایده آل بسیاری از نوجوانان تبدیل شده است. اگر می توان از طریق شرکت در یک برنامه تلویزیونی در کوتاه ترین زمان ممکن به محبوبیت رسید، پس چرا باید به خود زحمت بدهیم؟
چرا باید در اندیشة بالا بردن توانایی ها و مهارت های شغلی خود باشیم، در حالی که این روزها در مسابقه های تلویزیونی در قبال پاسخ دادن به چند سؤال پیش پا افتاده، حدود 250 هزار مارک جایزه می دهند؟ حتی در برخی موارد جایزه های چنین مسابقاتی به چندین میلیون مارک بالغ می شود. ارائة چنین دیدگاهی از سوی تلویزیون، موجب می شود که انگیزه برای تلاش و کوشش در میان نوجوانان از بین برود.
بسیاری از کارشناسان، آیندة تاریکی را پیش بینی می کنند. دیان ارنزافت روان شناس کودک از ایالات متحده می گوید: «کودکان امروزی همه چیز به دست می آورند، امّا آنچه که واقعاً بدان نیاز دارند، به آنها داده نمی شود».
سبک تربیتی در یک «جامعه تازه به دوران رسیده»، براساس اصل تأمین زودهنگام تمام نیازهای مادی و مصرفی کودکان و نوجوانان استوار است. خانواده های تازه به دوران رسیده در این زمینه با هم مسابقه می دهند. این در حالی است که به اعتقاد کارشناس امور تربیتی، کودکان آرزوهای محافظه کارانه تری دارند. آنها در طی تعطیلات، نیاز چندانی به گردش یا رفتن به مسافرت های پرخرج ندارند، بلکه آنها به نور خورشید، ماسه و سواحل زیبا نیاز دارند و چه بهتر که همواره آنها را به همان مکان قبلی ببریم. زیرا بدین ترتیب کودکان ما می توانند محل را به خوبی شناخته و دوستان قبلی خود را ببینند.
یک روان شناس کودک معتقد است که این روزها شمار کودکان ثروتمند و در عین حال تهی دست رو به فزونی نهاده است. به اعتقاد این روان شناس، این گونه کودکان هیچ چهره اجتماعی مثبتی ندارند و از کمبود ارتباط با دیگر هم سن و سالان خود رنج می برند؛ آنها همواره ناراضی هستند. آقای گرونر روان شناس آلمانی می گوید: «رفته رفته بر شمار پدران و مادرانی که قادرند تمام نیازهای مادی کودکان خود را برآورده کنند، افزوده می شود و این عامل موجب می شود که روند نازپروردگی کودکان تشدید شود. در نتیجه تربیت نسل جدید مسیر تازه ای یافته است و آن هم در جهت تأمین تمام نیازهای رنگارنگ کوچولوهاست».
پدر و مادرانی که صرفاً در جهت تأمین نیازهای مادی کودکان خود می کوشند، حتی به هنگام روبرو شدن با مسائل و نیازهای غیرمادی نیز براساس یک شعار بسیار ساده عمل می کنند: به اعتقاد آنها «فراوانی، فراوانی می آورد». آنها این اصل را در عرصة مسائل فرهنگی و عاطفی نیز به کار می برند. فرستادن کودکان به کلاس های آموزشی متعدد ورزشی، فرهنگی، علمی و... از جمله عادات پدران و مادرانی است که برای موفقیت کودکان خود اهمیت بیشتری قائل می شوند.
الکساندر سازلند نایل، کارشناس اسکاتلندی تعلیم و تربیت در یکی از کتاب های خود توصیه بسیار ساده ای را برای روبرو شدن با کودکان ارائه می کند. او می گوید باید کودکان را دوست داشت، آنها را پذیرفت و جدی گرفت. هرگز نباید آنها را تنبیه کرد و باید زمینة رشد شخصیتی آنها را فراهم کرد. اگر با کودکان چنین برخورد کنیم، خود آنها اصول اساسی مورد نیاز برای یک هم زیستی هماهنگ و به دور از تشنج را فرا خواهند گرفت. آقای نایل این فرایند را «خود قانونمند کردن» می خواند، امّا متأسفانه شخصیتی که بدین ترتیب شکل می گیرد، معمولاً با انتظارات والدین و متصدیان تعلیم و تربیت هم خوانی ندارد.
یکی از دستاوردهای نسل انقلابی دهه1960، ارائة شیوه های جدیدی در تعلیم و تربیت بود. در آن سال ها بحث دربارة شیوه های تربیت کودکان به بحثی علنی و بسیار مطرح تبدیل شده بود. در حالی که امروزه اغلب والدین ترجیح می دهند نحوة تربیت کوچولوهای خود را به عنوان مسئله ای شخصی تلقی کنند. آقای گرونر می گوید، هر چند برخی از والدین در زمینه تعلیم و تربیت کودکان خود فعال هستند، ولی عدة بسیاری از آنها حتی به خود این زحمت را نمی دهند که اطلاعات لازم را در این زمینه از منابع گوناگون جمع آوری کرده و با دیگران، به تبادل اطلاعات و تجربیات بپردازند.
برخی از والدین مغرور هیچ کاری ندارند، جز اینکه تمام حواس خود را متوجه فرزندان عزیزشان بکنند. آنها هیچ خواسته مشخصی از کودکان خود ندارند و صرفاً به تمجید از آنها می پردازند و آنها را انسان هایی منحصر به فرد تلقی می کنند. چنین کودکانی در مدرسه و کوچه و خیابان، به محض روبرو شدن با کوچک ترین مشکلی، فوراً به سراغ معلمان یا پدر و مادر خود می روند و نزد آنها شکایت می کنند. والدین آنها نیز مدام به مدرسه می روند تا نسبت به نحوة رفتار با کودکان دلبندشان توسط سایر دانش آموزان اعتراض کنند.
پدیدة نازپروردگی در این مورد به حمایت بیش از حد از کودکان مربوط می شود. آقای گرونر بر این باور است که بروز درگیری و دعوا میان دانش آموزان در راه مدرسه یا خانه، امری عادی است و نباید موجب نگرانی والدین شود. این روزها شاهد پدیده ای عادی در اغلب مناطق شهری هستیم و آن اینکه بسیاری از والدین با اتومبیل شخصی، کودکانشان را به مدرسه می برند و در پایان روز نیز آنها را با اتومبیل به خانه بازمی گردانند. این کار مثل آن است که بخواهیم از روبرو شدن فرزندانمان با جهان واقعی جلوگیری کنیم. در اغلب موارد، این سرویس رفت و برگشت برای دانش آموزان بزرگ تر نیز وجود دارد و بدین ترتیب رشد توانایی های اجتماعی در میان نوجوانان محدود می شود. دانش آموزانی که در منزل با پدیدة نازپروردگی روبرو هستند، در مدرسه نیز به قوانین و مقررات تن نمی دهند؛ زیرا آنها هر خواسته ای را به منزلة نوعی فشار غیرعادی و ستم در حق خود می پندارند؛ چون در خانه از آنان هیچ چیز نمی خواهند. حتی در برخی موارد مشاهده می شود که چنین دانش آموزانی، هم کلاسی های زرنگ خود را تحت فشار قرار می دهند. در واقع، انگیزه آنها از دست یازیدن به چنین کاری به قرار زیر است: «تو با این کارها سطح انتظارات را بالا می بری، در این شرایط ما بیشتر از پیش، از جانب معلم تحت فشار قرار می گیریم. اگر جلوی خودت را نگیری با مشکل روبرو خواهی شد».
یکی دیگر از عواملی که موجب شده است در جامعه امروز توجه فراوانی به کودکان مبذول شود، کاسته شدن از میزان زاد و ولد است. اکنون دیگر کودکان ، کالایی طلایی هستند؛ در حالی که در گذشته خانواده ها معمولاً فرزندان متعددی داشتند. به طوری که حتی در برخی موارد، کودکان در مقابل والدین با هم متحد می شدند. ولی امروزه اغلب خانواده ها یک بچه بیشتر ندارند. در چنین شرایطی، همه چیز حول محور کوچولوی عزیز دور می زند.
یکی دیگر از تمایلاتی که این روزها در خانواده های متمول رو به فزونی دارد، صاحب فرزند شدن در سنین بالاست. در چنین شرایطی، کودکان بسیار بیشتر مورد توجه قرار می گیرند. زیرا در این میان، تمام رؤیاهای پدر و مادر، تنها این کودکان هستند که به واقعیت پیوسته اند. در چنین خانواده هایی، روابط میان والدین و فرزندان روابطی کنترل شده است. والدین اهمیت فراوانی برای مشکلات و مسائل فرزندان خود در مدرسه قائل هستند و به اصطلاح، یک آن آنها را به حال خود رها نمی کنند. علاوه بر عوامل اجتماعی و طبقه اجتماعی والدین، یک عامل بسیار مهم در نازپروردگی کودکان تأثیر مستقیم دارد و آن نوع رابطه میان پدر و مادر است. در خانواده هایی که پدر و مادر روابط پرتشنجی دارند، به زحمت می توان با پدیدة نازپروردگی کودکان مقابله کرد. پدر و مادری که از هم جدا شده اند، برای فراموش کردن گذشته پر رنج خود، توجه بیشتری به کودکان مبذول می دارند و گاه و بی گاه آنها را مورد لطف قرار می دهند! در حالی که در چنین مواردی کودکان اصولاً نیازهای متفاوتی دارند و اغلب آنها تحت تأثیر پیامدهای منفی بر هم ریختن محیط خانوادگی هستند.
در هر حال، صرف نظر از وضعیت خانوادگی پدر و مادر، آنچه بیشتر موجبات نگرانی کارشناسان را فراهم کرده است، نوعی رابطه میان کودکان و والدین است که روز به روز مشکل سازتر از پیش می شود. اصولاً والدین بسیار بیشتر از گذشته در زندگی خصوصی کودکان خود دخالت می کنند.
چنین کودکانی ، هیچ گاه نمی توانند به تنهایی با مشکلات خود روبرو شده و به حل و فصل آنها بپردازند. این حمایت بیش از حد از کودکان در نهایت ممکن است موجب گوشه گیری آنها شده یا اعتماد به نفس را از ایشان سلب کند. همچنین عصبانیت و پرخاشگری از جمله واکنش های احتمالی کودکان در قبال این رویکرد والدین محسوب می شود. بی سبب نیست که رفته رفته بر شمار بزهکاران جوان و نوجوان افزوده می شود. تنها در جمهوری فدرال آلمان شمار بزهکاران زیر چهارده سال از سال 1993 تا 1998 حدود یکصد و پنجاه هزار نفر افزایش را نشان می دهد.
آقای اولیور زینر کارخانه دار معروف و جوان آلمانی که هم اکنون بیش از 160 کارمند دارد، می گوید: «این جامعه است که کودکان را تربیت می کند، نه پدر و مادر». منظور او از این سخن، تجربیاتی است که دربارة نابسامانی های اجتماعی در طیّ سال ها فعالیت به عنوان مشاور در زمینه مواد مخدر کسب کرده است. او با کمک این تجربیات توانسته در سن سی و یک سالگی به مدیر و کارخانه داری موفق تبدیل شود. برخی دیگر از کارشناسان روان شناسی نیز بر این عقیده هستند که نمی توان فرد را برای تبدیل شدن به یک کارخانه دار تربیت کرد؛ بلکه باید خود او با استفاده از موقعیت های پیش آمده، راه موفقیت را بیابد. یکی از پیشتازان عصر اینترنت در آلمان که بیست و هفت سال بیشتر ندارد، می گوید لازمه دستیابی به موفقیت، داشتن برخی ویژگی های ژنتیک است.
هر دو مدیر موفق مزبور در یک ویژگی با هم اشتراک دارند و آن اینکه هر دوی آنها تحت شرایط نسبتاً سختی تربیت شده اند و به هیچ رو در دوران کودکینازپرورده نبودند. توجه به چنین سرگذشت هایی که در نهایت، موجبات موفقیت فرد را فراهم آورده است، باعث می شود که به خروج از دام نازپروردگی در میان جوانان و نوجوانان امیدوار شویم. البته نباید تصور کرد که بازگشت به شیوه های خشن تربیتی چاره ساز است و لزوماً به موفقیت منتهی می شود، بلکه بهتر آن است که با درک واقعی کودکان با احتیاط بیشتری با آنها برخورد کنیم، به گونه ای که شخصیت آنها در فضایی مناسب شکل گرفته و راه مقابله با مشکلات موجود در زندگی را به آنها بیاموزیم.
[ بازدید : 61 ] [ امتیاز : 3 ] [ نظر شما : ]
